Vào những năm 1961, thalidomid đã bị rút khỏi thị trường sau khi có hàng loạt báo cáo là thuốc gây ra những dị tật bẩm sinh nghiêm trọng cho trẻ sơ sinh của các bà mẹ dùng thuốc ngủ này trong thời kỳ mới có thai. Về sau, tỉ lệ quái thai gây ra do thalidomid được thống kê là 20 - 30%. Trong giới y khoa, đây được coi là một thảm họa, thảm họa thalidomid. Và cũng từ sau thảm họa này, người ta bắt đầu nhận ra rằng, khi người mẹ dùng thuốc, các thuốc có thể được vận chuyển qua nhau thai và gây hại cho thai nhi. Và cũng từ sau thảm họa này, người ta nhận thấy rằng hậu quả của các thuốc lên thai nhi có thể sẽ không thể đong đếm được nếu như dùng thuốc cho phụ nữ có thai một cách "cẩu thả".
Ảnh: Thảm họa Thalidomid gây dị tật thai nhi
Chính vì điều này, việc hạn chế tối đa sử dụng thuốc trong thời kỳ mang thai là tôn chỉ đầu tiên cần phải cân nhắc. Tuy nhiên, ước tính khoảng 90% phụ nữ có sử dụng thuốc trong thời kỳ mang thai để điều trị các bệnh mạn tính, các triệu chứng thường gặp trong mang thai. Vì vậy, các bác sỹ, dược sỹ cần nắm chắc các nguyên tắc sau đây khi sử dụng thuốc cho phụ nữ mang thai:
1. Hạn chế tối đa dùng thuốc, nên lựa chọn các phương pháp điều trị không dùng thuốc
2. Tránh không dùng thuốc trong 3 tháng đầu thai kỳ.
3. Dùng thuốc với liều thấp nhất có hiệu quả với thời gian ngắn nhất.
4. Lựa chọn thuốc đã được chứng minh là an toàn, tránh dùng những thuốc chưa được sử dụng rộng rãi cho phụ nữ có thai
Việc sử dụng thuốc trong thai kỳ cần tuân thủ theo các nguyên tắc chung, căn nhắc giữa nguy cơ và lợi ích, cùng với thời điểm thai kỳ mà lựa chọn sử dụng thuốc cho phụ nữ mang thai. Các chất có khả năng gây quái thai ít khi gây ra một dị tật duy nhất. Thông thường, một loạt các dị tật sẽ xảy ra tương ứng với những bộ phận cơ thể thai nhi đang phát triển mạnh vào thời điểm người mẹ dùng thuốc. Kể từ lúc trứng được thụ tinh, thai kỳ sẽ kéo dài trong 38 tuần và được chia ra làm 3 giai đoạn: tiền phôi, phôi và thai
1. Thời kỳ tiền phôi (hay pha phân đoạn)
- Kéo dài 17 ngày sau khi trứng được thụ tinh
- Độc tính của thuốc đối với thai nhi tuân theo quy luật “tất cả hoặc không có gì”, nghĩa là phôi bào chết hoặc tiếp tục phát triển hoàn toàn bình thường
Chính vì thế, các bất thường về hình thái của thai hiếm khi xảy ra nếu dùng thuốc có hại cho thai nhi trong giai đoạn này, trừ trường hợp thời gian bán thải của thuốc kéo dài và thuốc còn tiếp tục ảnh hưởng tới thời kỳ phôi.
2. Thời kỳ phôi
- Từ ngày 18 đến ngày 56
- Đây là giai đoạn hầu hết các cơ quan của cơ thể thai nhi được hình thành. Sự tạo hình xảy ra rất nhanh vì các tế bào đang nhân lên rất mạnh. Giai đoạn này độ nhạy cảm của thai nhi với độc tính của thuốc là lớn nhất. Dùng thuốc trong giai đoạn này có thể gây ra những bất thường nặng nề về hình thái cho đứa trẻ
Ảnh: Các giai đoạn phát triển của thai nhi và nguy cơ dị tật xảy ra
3. Thời kỳ thai
- Từ tuần 8-9 trở đi kéo dài tới lúc sinh
- Trong giai đoạn này, các bộ phận trong cơ thể tiếp tục phát triển và hoàn thiện. Thai nhi ít nhạy cảm hơn với các chất độc. Các chất có hai cho thai nhi thường chỉ làm giảm tính hoàn thiện về cấu trúc và chức năng của các cơ quan. Các bộ phận của cơ thể thai nhi còn nguy cơ cao là hệ thần kinh trung ương, mắt, răng, tai và các bộ phận sinh dục ngoài.
