I. ĐẠI CƯƠNG
- Định nghĩa: thoái hoá khớp (THK) là hậu quả của quá trình cơ học và sinh học làm mất cân bằng giữa tổng hợp và hủy hoại của sụn và xương dưới sụn.
- Dịch tễ học: thoái hóa khớp gặp ở mọi chủng tộc, dân tộc, mọi điều kiện khí hậu, địa lí, kinh tế. Tần số mắc bệnh tăng lên theo tuổi. Tỉ lệ thoái hoá khớp gối ở nữ cao hơn nam, Việt Nam chủ yếu gặp thoái hóa khớp gối.
Phân loại: theo nguyên nhân chia 2 loại thoái hóa khớp nguyên phát và thứ phát.
+ Thoại hoá khớp nguyên phát: do quá trình lão hoá, yếu tố di truyền, nội tiết và chuyển hoá.
+ Thoái hoá khớp thứ phát sau chấn thương, các dị dạng bẩm sinh, rối loạn phát triển, tiền sử phẫu thuật hay bệnh xương, rối loạn chảy máu, sau bệnh nội tiết và rối loạn chuyển hoá.
II. NGUYÊN NHÂN
- Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến sự xuất hiện và tiến triển của thoái hóa khớp, bao gồm tuổi, vị trí của khớp, tình trạng quá cân, yếu tố di truyền, bất thường về giải phẫu, tình trạng chấn thương, giới tính. Trên cơ sở các yếu tố cơ địa và môi trường, những biến đổi bệnh lý xuất hiện tại những vị trí khớp khác nhau tùy thuộc vào môi trường cụ thể.
- Phần tổ chức tổn thương sớm nhất là sụn nằm giữa hai đầu xương. Tổ chức sụn bị mòn, nhất là vị trí bị tổn thương. Xuất hiện các vết nứt trên bề mặt sụn với kích thước và độ sâu thay đổi. Mảnh sụn tổn thương có thể bị rời ra và rơi vào trong ổ khớp. Có tình trạng xơ của tổ chức dưới sụn và phát triển của các gai xương ở bờ khớp.
- Ngoài ra, các cơ quanh khớp yếu và teo, các giây chằng giãn, lỏng lẻo và có thể viêm màng hoạt dịch khớp.
III. BIẾN CHỨNG
Theo các chuyên gia về xương khớp, khi bệnh thoái hóa khớp tiến triển nặng mà không được điều trị đúng cách có thể dẫn đến các biến chứng của bệnh sau đây:
- Biến dạng khớp: Thoái hóa khớp chắc chắn gây ra biến chứng biến dị khớp, do sự xuất hiện của các gai xương trong khớp, hay do lệch trục khớp, thoát vị màng hoạt dịch. Biến chứng biến dạng khớp có thể thấy rõ nhất ở thoái hóa khớp gối. Khớp gối của người mắc bệnh lý thoái hóa khớp sẽ bị vẹo ra ngoài hoặc vào trong, khiến cho người bệnh có cảm giác mình bước thấp bước cao.
Khi đã đến giai đoạn biến chứng thoái hóa khớp, bệnh nhân sẽ rất khó khăn trong di chuyển, vận động. Biến chứng nặng của thoái hóa khớp hàng còn gây ra cong vẹo cột sống, trượt đốt sống.
- Hạn chế vận động, tàn phế, bại liệt:
Theo một nghiên cứu:
Thoái hóa khớp gối là nguyên nhân hàng đầu gây suy nhược ở người lớn
Khoảng 80% người bị thoái hóa khớp di chuyển bị hạn chế một vài vận động
Khoảng 25% người bị thoái hóa khớp không thể thực hiện các hoạt động thông thường trong cuộc sống.
Thoái hóa khớp khiến người bệnh luôn cảm thấy đau mỏi bất cứ lúc nào, dẫn đến tâm lý lười vận động, và chỉ muốn nằm nghỉ. Càng với tình trạng như vậy lâu ngày, các khớp cứng dần, co lại, giảm khả năng linh hoạt, vận động do các khớp bị bám đầy gai xương. Cùng với đó là tình trạng teo cơ, khiến các cơ khớp xương đã yếu lại càng yếu hơn. Bởi vậy những người mắc thoái hóa xương khớp có tỷ lệ bị tàn phế, bại liệt rất cao, kèm theo các hội chứng chèn ép dây thần kinh và tủy sống nguy hiểm đến tính mạng.
- Biến chứng của thoái hóa khớp dẫn đến các bệnh lý khác liên quan như thoát vị đĩa đệm, thoái hóa đĩa đệm, vôi hóa cột sống, ung thư xương, đau khớp, các bệnh nhiễm khuẩn xương khớp rất nguy hiểm, khiến cho hệ thống xương khớp đàn bị phá hủy. Biến chứng nguy hiểm của thoái hóa khớp nặng hơn đó là nhồi máu cơ tim, đột quỵ đe dọa sức khỏe cũng như tính mạng của nhiều người bệnh thoái hóa khớp.
Để ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm của thoái hóa khớp, bệnh nhân thoái hóa khớp cần siêng năng vận động, đi khám cũng như tuân thể phác đồ do bác sĩ chỉ định để kiểm soát tối đa tiến triển của bệnh thoái hóa khớp.
IV. PHÒNG TRÁNH
Cho đến nay chưa có giải pháp nào được chứng minh có tác dụng phòng được thoái hóa khớp. Tuy nhiên, có một số biện pháp có thể được áp dụng nhằm hạn chế sự xuất hiện và sự nặng lên của bệnh.
- Giảm cân có thể giúp giảm nguy cơ xuất hiện các triệu chứng của thoái hóa khớp. Trong một nghiên cứu về thoái hóa khớp tiến hành trên 10 năm ở phụ nữ cho thấy những người giảm từ 5kg trọng lượng cơ thể trở lên giảm được một nửa nguy cơ làm xuất hiện các triệu chứng thoái hóa ở khớp gối.
- Do các chấn thương tại khớp có thể gây ra các thoái hóa khớp thứ phát nhất là với khớp gối, do đó việc tránh các chấn thương nói chung có thể giúp làm chậm quá trình xuất hiện thoái hóa khớp.
Ngoài ra, cần lưu ý những thói quen sinh hoạt
- Chống tư thế xấu trong lao động và sinh hoạt.
- Tránh các động tác quá mạnh, đột ngột.
- Kiểm tra định kì những người lao động nặng.
- Chế độ vận động thể dục thể thao hợp lí: tránh tập các bài tập chạy bộ, các bài tập khiến khớp phải chịu tải khi khớp đã có tổn thương.
- Tìm nghề nghiệp phù hợp: để BN thích nghi với điều kiện làm việc và tinh trạng bệnh, dựa trên nguyên tắc tránh cho khớp tổn thương không bị quá tải.
- Phát hiện sớm các dị tật của xương, khớp để điều trị kịp thời.
--------------------------------------------------
Tài liệu tham khảo
1. John H Klippel, Paul A Dieppe (2000), “Rheumatology. Second Edition", Mosby .13.1
2. Nishaj. Manek, M.D., M.R.C.P. and Nancy E.Lane, M.D. (2000), “Osteoarthritis: Current Concepts in Diagnosis and management”, American family physician, 1-12.
3. Ngô Quý Châu et al (2012), Bệnh học nội khoa tập 2, Trường ĐH Y Hà Nội, NXB Y học, tr.188
